Αναδημοσίευση από το RED NOTEBOOK άρθρου του Michael Schuman σε μετάφραση Αιμιλίας Κουκούμα
Ο Καρλ Μαρξ είναι νεκρός και θαμμένος. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός της Κίνας στον καπιταλισμό, ο κομμουνισμός ξεθώριασε μέσα στο γραφικό σκηνικό των ταινιών του James Bond ή την πολιτική καρικατούρα του Kim Jong Un. Η ταξική πάλη στην οποία πίστευε ο Μαρξ και καθόριζε την πορεία της ιστορίας φαινόταν να ξεθωριάζει σε μια ευημερούσα εποχή του ελεύθερου εμπορίου και της ελεύθερης επιχείρησης. Η επεκτεινόμενη παγκοσμιοποίηση, που συνδέει τις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη σε κερδοφόρα ομόλογα χρηματοδότησης, εξωτερική ανάθεση και η «χωρίς σύνορα» βιομηχανική παραγωγή, προσέφερε στον καθένα, από τους γκουρού της τεχνολογίας της Silicon Valley ως τις μικρές κινέζες των αγροκτημάτων, άφθονες ευκαιρίες να αποκτήσουν πλούτη. Τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα η Ασία γνώρισε ίσως το πιο αξιοσημείωτο ρεκόρ στην καταπολέμηση της φτώχειας στην ανθρώπινη ιστορία, εξαιτίας των καπιταλιστικών εργαλείων εμπορίου, επιχειρηματικότητας και ξένης επένδυσης. Ο καπιταλισμός εμφανίστηκε να εκπληρώνει την υπόσχεσή του και να ανεβάζει τον καθένα σε νέα ύψη πλούτου και ευημερίας.
Ή τουλάχιστον έτσι νομίζαμε. Με την παγκόσμια οικονομία σε παρατεταμένη κρίση και τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο να επιβαρύνονται από την ανεργία, τα χρέη και τα στάσιμα εισοδήματα, η καυστική κριτική του Μαρξ στον καπιταλισμό – ότι το σύστημα είναι εγγενώς άδικο και αυτοκαταστροφικό- δεν μπορεί τόσο εύκολα να απορριφθεί. Ο Μαρξ διατύπωσε τη θεωρία ότι το καπιταλιστικό σύστημα αναπόφευκτα θα φτωχύνει τις μάζες από τη στιγμή που ο παγκόσμιος πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων άπληστων, προκαλώντας οικονομικές κρίσεις και αυξανόμενες συγκρούσεις ανάμεσα στους πλούσιους και τις εργαζόμενες τάξεις. «Η συσσώρευση του πλούτου σε έναν πόλο είναι την ίδια στιγμή συσσώρευση μιζέριας, αγωνίας του μόχθου, σκλαβιάς, άγνοιας, βαρβαρότητας, πνευματικής υποβάθμισης, στον αντίθετο πόλο», έγραψε ο Μαρξ.
Ένας αυξανόμενος αριθμός μαρτυριών δείχνει ότι ίσως να έχει δίκιο. Είναι πολύ εύκολο να βρεθούν στατιστικά που αποδεικνύουν ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, ενώ για τη μεσαία τάξη και τους φτωχούς αυτό δεν ισχύει. Τον περασμένο Σεπτέμβριο μια μελέτη από το Ινστιτούτο Οικονομικής Πολιτικής στην Ουάσιγκτον επισήμανε ότι οι μεσαίες ετήσιες αποδοχές για πλήρη απασχόληση, των ανδρών εργαζόμενων στις ΗΠΑ το 2011, στα $48,202, ήταν μικρότερες απ’ ό,τι το 1973. Μεταξύ 1993 και 2010, 74% των κερδών του πλούτου στις ΗΠΑ πήγε στο πλουσιότερο 5%, ενώ το 60% των φτωχότερων υπέστη μείωση. Δεν υπάρχει αμφιβολία γιατί μερικοί έχουν ρίξει μια δεύτερη ματιά στον γερμανό φιλόσοφο του 19ου αιώνα. Στην Κίνα, στην μαρξιστική χώρα που γύρισε την πλάτη της στον Μαρξ, ο Yu Rongjun εμπνεύστηκε από τα παγκόσμια γεγονότα και έγραψε ένα μιούζικαλ βασισμένο στο κλασικό έργο του Μαρξ, το Κεφάλαιο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Μαρξ ήταν απόλυτα σωστός. Η «δικτατορία του προλεταριάτου» του δεν λειτουργούσε όπως σχεδιάστηκε. Αλλά η συνέπεια αυτής της επεκτεινόμενης ανισότητας είναι απλώς αυτό που ο Μαρξ είχε προβλέψει: η ταξική πάλη επιστρέφει. Οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο είναι ολοένα και πιο θυμωμένοι και απαιτούν το δίκαιο μερίδιο από την παγκόσμια οικονομία. Από το πάτωμα του Κογκρέσου στις ΗΠΑ, στους δρόμους της Αθήνας και τις γραμμές συναρμολόγησης στη Νότια Κίνα, πολιτικά και οικονομικά γεγονότα διαμορφώνονται από την κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας σε βαθμό που είχαμε να δούμε από τις κομμουνιστικές επαναστάσεις του 20ου αιώνα. Η διεξαγωγή αυτής της πάλης θα επηρεάσει την κατεύθυνση της παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής, το μέλλον του κράτους πρόνοιας, την πολιτική σταθερότητα στην Κίνα και το ποιος κυβερνά από την Ουάσιγκτον μέχρι τη Ρώμη. Τι θα έλεγε σήμερα ο Μαρξ; «Κάποια παραλλαγή του: Σας τα έλεγα εγώ», λέει ο Richard Wolff, ένας μαρξιστής οικονομολόγος στο New School στη Νέα Υόρκη. «Το εισοδηματικό χάσμα παράγει ένα επίπεδο έντασης που δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου».
Οι εντάσεις μεταξύ των οικονομικών τάξεων στις ΗΠΑ σαφώς αυξάνονται. Η κοινωνία έχει γίνει αντιληπτή ως ένας διαχωρισμός ανάμεσα στο «99%» ( τον απλό λαό, αυτούς που αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα) και το «1%» (τους προνομιούχους πάμπλουτους που γίνονται κάθε μέρα πλουσιότεροι). Σε μια δημοσκόπηση που κυκλοφόρησε τον προηγούμενο χρόνο, τα 2/3 των ερωτηθέντων πίστευαν ότι στις ΗΠΑ υπάρχει μια «ισχυρή» ή «αρκετά ισχυρή» σύγκρουση μεταξύ πλούσιων και φτωχών, με ένα σημαντικό ποσοστό του 19% να την κατατάσσει ως την πρώτη διάκριση στην κοινωνία.
Η αυξημένη σύγκρουση έχει κυριαρχήσει στην αμερικανική πολιτική. Η μάχη των κομμάτων γύρω από το πώς θα διορθωθεί το έλλειμμα του προϋπολογισμού αφορά σε μεγάλο βαθμό την ταξική πάλη. Κάθε φορά που ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα μιλά για αύξηση των φόρων στους πλουσιότερους αμερικανούς ώστε να κλείσει η τρύπα του προϋπολογισμού, οι συντηρητικοί ουρλιάζουν ότι προωθεί έναν «ταξικό πόλεμο» εναντίον των εύπορων. Ωστόσο, οι Ρεπουμπλικάνοι εμπλέκονται και οι ίδιοι σε μια κάποια ταξική πάλη. Το πρόγραμμα για την δημοσιονομική εξυγίανση αυξάνει το βάρος της προσαρμογής για τη μεσαία τάξη και της φτωχότερες οικονομικά τάξεις μέσω των περικοπών των κοινωνικών υπηρεσιών. Ο Ομπάμα στήριξε ένα μεγάλο μέρος της εκστρατείας επανεκλογής του στο να χαρακτηρίσει τους Ρεπουμπλικάνους ως αδιάφορους απέναντι στις εργαζόμενες τάξεις. Υπάρχουν σημάδια ότι αυτή η νέα τάξη αμερικανών έχει μετατοπίσει τη συζήτηση σχετικά με την οικονομική πολιτική της χώρας. Ο διευθυντής του Κέντρου για την Αμερικανική Πρόοδο, David Madland πιστεύει ότι το 2012 η καμπάνια για την προεδρική εκλογή έφερε στο προσκήνιο την ανοικοδόμηση της μεσαίας τάξης και την αναζήτηση μιας διαφορετική οικονομικής ατζέντας για την επίτευξη αυτού του στόχου. «Όλος ο τρόπος σκέψης σχετικά με την οικονομία έχει αναποδογυριστεί», αναφέρει. «Αισθάνομαι ότι λαμβάνει χώρα μια θεμελιώδης αλλαγή».
Η ένταση της νέας ταξικής πάλη είναι ακόμα πιο έντονη στη Γαλλία. Τον περασμένο Μάη, καθώς ο βραχνάς της οικονομικής κρίσης και των περικοπών του προϋπολογισμού άνοιγε την ψαλίδα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και αφορούσε πολλούς απλούς πολίτες, ψήφισαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Ολάντ ο οποίος είχε πει κάποτε: «Δεν μου αρέσουν οι πλούσιοι». Αποδείχθηκαν σωστά τα λόγια του. Το σημείο κλειδί για την νίκη του ήταν μια καμπάνια που υποσχόταν ότι θα αντλήσει από τον πλούτο για να διατηρηθεί το κράτος πρόνοιας της Γαλλίας. Για την αποφυγή της δραστικής περικοπής δαπανών άλλων φορέων χάραξης πολιτικής στην Ευρώπη που έχουν συσταθεί για να κλείσουν χαώδη ελλείμματα του προϋπολογισμού, ο Ολάντ σχεδίασε να αυξήσει τον συντελεστή φορολόγησης του εισοδήματος στο υψηλότερο 75%. Αν και αυτή η ιδέα απορρίφθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο, ο Ολάντ ψάχνει τρόπους για να εισάγει ένα αντίστοιχο μέτρο. Την ίδια στιγμή, ο Ολάντ έχει δώσει εντολή στην κυβέρνηση παραμερίζοντας τον κοινό άνθρωπο. Πήρε πίσω μια αντιλαϊκή απόφαση από τον προκάτοχό του να αυξήσει το όριο συνταξιοδότησης στη Γαλλία με το να το μειώσει κάτω από το αρχικό 60 για κάποιους εργαζόμενους. Πολλοί στη Γαλλία ήθελαν ο Ολάντ να πάει παραπέρα. «Η φορολογική πρόταση του Ολάντ πρέπει να είναι το πρώτο βήμα αναγνώρισης από την κυβέρνηση ότι ο καπιταλισμός στη σημερινή μορφή του έχει γίνει τόσο άδικος και δυσλειτουργικός που ρισκάρει να καταρρεύσει αν δεν γίνει μια βαθιά μεταρρύθμιση», λέει η Charlotte Boulanger εκπρόσωπος των ΜΚΟ. Ωστόσο, οι τακτικές του πυροδοτούν ένα πισωγύρισμα στην καπιταλιστική τάξη. Σε έναν κόσμο όπου το Κεφάλαιο είναι ολοένα και πιο ευκίνητο, τα όπλα της ταξικής πάλης έχουν αλλάξει….
Το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών είναι ίσως πιο ευμετάβλητο στην Κίνα. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο Ομπάμα και ο νέος Πρόεδρος της Κομμουνιστικής Κίνας, Xi Jinping αντιμετωπίζουν την ίδια πρόκληση. Η εντατικοποίηση της ταξικής πάλης δεν είναι απλώς ένα φαινόμενο της αργής ανάπτυξης, του υπερχρεωμένου βιομηχανοποιημένου κόσμου. Ακόμα και στις ταχέως αναπτυσσόμενες αναδυόμενες οικονομίες, η ένταση ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς γίνεται μια πρωταρχική ανησυχία των πολιτικών. Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν πολλοί δυσαρεστημένοι αμερικανοί και ευρωπαίοι, η Κίνα δεν είναι ένα εργασιακός παράδεισος. Το «σιδερένιο μπολ με ρύζι» -η πρακτική την εποχή του Μάο για εξασφάλιση δια βίου εργασίας- ξεθώριασε μαζί με τον μαοϊσμό, και κατά τη διάρκεια της μεταρρυθμιστικής εποχής, οι εργαζόμενοι είχαν ελάχιστα δικαιώματα. Ακόμα και αν ο μισθός στις πόλεις της Κίνας αυξάνεται σημαντικά, το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς είναι εξαιρετικά μεγάλο. Μια μελέτη αποκάλυψε ότι γύρω στους μισούς κινέζους που έλαβαν μέρος θεωρούν το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα, ενώ 8 στους 10 συμφωνούν με τη θέση ότι στην Κίνα: «οι πλούσιοι γίνονται απλώς πλουσιότεροι, ενώ οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι». Η δυσαρέσκεια έχει φτάσει σε εκρηκτικό σημείο στις εργοστασιακές πόλεις τις Κίνας.
Έχοντας να αντιμετωπίσουν τις πολλές ώρες εργασίας, τα αυξημένα έξοδα, την αδιαφορία των μάνατζερ και τις συχνές καθυστερήσεις στην πληρωμή μισθών, οι εργαζόμενοι είναι σαν πραγματικοί προλετάριοι. «Ο τρόπος με τον οποίο οι πλούσιοι βγάζουν χρήματα είναι μέσω της εκμετάλλευσης των εργατών», λέει ένας υπάλληλος εργοστασίου. «Ο κομμουνισμός είναι αυτό που αναμένουμε». Αν η κυβέρνηση δεν κινητοποιηθεί για να βελτιώσει την ευημερία τους, λένε, οι εργάτες θα αναλάβουν οι ίδιοι δράση. «Οι εργάτες θα οργανωθούν», προβλέπει ο Peng. «Όλοι οι εργάτες θα πρέπει να είναι ενωμένοι».
Αυτό μπορεί ήδη να συμβαίνει. Η μέτρηση της εργασιακής αναταραχής στην Κίνα είναι δύσκολη, αλλά οι ειδικοί πιστεύουν ότι είναι σε άνοδο. Μια νέα γενιά εργατών εργοστασίων – καλύτερα ενημερωμένη απ’ ό,τι οι γονείς τους, χάρη στο διαδίκτυο – έχει γίνει πιο ξεκάθαρη στις απαιτήσεις της για καλύτερους μισθούς και συνθήκες εργασίας. Μέχρι στιγμής, η απάντηση της κυβέρνησης είναι ασαφής. Οι πολιτικοί έχουν αυξήσει τους κατώτατους μισθούς για την ενίσχυση των εισοδημάτων, σκληραίνουν τους εργατικούς νόμους για να προσφέρουν μεγαλύτερη προστασία στους εργαζόμενους, και σε κάποιες περιπτώσεις, τους επιτρέπουν να απεργούν. Αλλά η κυβέρνηση εξακολουθεί να αποθαρρύνει την αυτόνομη κινητοποίηση των εργαζομένων, συχνά με τη βία. Τέτοιες τακτικές κάνουν το προλεταριάτο της Κίνας δύσπιστο απέναντι στη δικτατορία του προλεταριάτου. «Η κυβέρνηση ενδιαφέρεται περισσότερο για τις επιχειρήσεις, παρά για εμάς», λέει ο Guan. Αν ο Xi δεν μεταρρυθμίσει την οικονομία, έτσι ώστε οι απλοί κινέζοι να επωφεληθούν από την ανάπτυξη της χώρας, κινδυνεύει να πυροδοτήσει κοινωνικές ταραχές.
Ο Μαρξ θα είχε προβλέψει ακριβώς μια τέτοια έκβαση. Όταν το προλεταριάτο αντιληφθεί τα κοινά συμφέροντα της τάξης του, θα ανατρέψει το άδικο καπιταλιστικό σύστημα και θα το αντικαταστήσει με μια νέα σοσιαλιστική χώρα των θαυμάτων. Οι κομμουνιστές «ανοιχτά δηλώνουν ότι οι σκοποί τους μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο μέσω μιας βίαιης ανατροπής των σημερινών κοινωνικών συνθηκών», γράφει ο Μαρξ. «Οι προλετάριοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν, εκτός από τις αλυσίδες τους». Υπάρχουν σημάδια ότι οι εργάτες σε όλο τον κόσμο γίνονται ολοένα και πιο ανυπόμονοι απέναντι στις επισφαλείς προοπτικές τους. Δεκάδες χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους της Μαδρίτης και της Αθήνας, διαμαρτυρόμενοι για την ανεργία και τα μέτρα λιτότητας που κάνουν τα πράγματα χειρότερα. Μέχρι στιγμής, όμως, η επανάσταση του Μαρξ δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί. Οι εργαζόμενοι μπορεί να έχουν κοινά προβλήματα, αλλά δεν είναι ενωμένοι για να τα λύσουν. Η συμμετοχή σε συνδικάτα στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, συνεχίζει να μειώνεται εν μέσω οικονομικής κρίσης, ενώ το κίνημα «Occupy Wall Street» ξεθύμανε. Οι διαδηλωτές, λέει ο Jacques Rancière, ένας σημαντικός μελετητής του μαρξισμού στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, δεν σκοπεύουν να αντικαταστήσουν τον καπιταλισμό, όπως είχε προβλέψει ο Μαρξ, αλλά απλώς να τον μεταρρυθμίσουν. «Δεν βλέπουμε τις διαμαρτυρόμενες τάξεις να καλούν σε ανατροπή ή διάλυση των κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων», εξηγεί. «Αυτό που παράγει σήμερα η ταξική πάλη είναι εκκλήσεις για τη διόρθωση των συστημάτων έτσι ώστε να γίνουν πιο βιώσιμα και διατηρήσιμα μακροπρόθεσμα μέσω της ανακατανομής του παραγόμενοι πλούτου». Παρά αυτές τις εκκλήσεις, η τρέχουσα οικονομική πολιτική συνεχίζει να τροφοδοτεί ταξικές εντάσεις. Στην Κίνα, οι ανώτεροι υπάλληλοι ενδιαφέρονται για τη μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων, αλλά πρακτικά έχουν αποφύγει τις μεταρρυθμίσεις (καταπολέμηση διαφθοράς, απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού τομέα) που θα μπορούσαν να βοηθήσουν για να συμβεί αυτό. Οι φορτωμένες με χρέη κυβερνήσεις στην Ευρώπη έχουν ακρωτηριάσει τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, η ανεργία έχει αυξηθεί και η ανάπτυξη παραμένει στάσιμη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λύση που επιλέχτηκε για την αποκατάσταση του καπιταλισμού περιλαμβάνει περισσότερο καπιταλισμό. Οι πολιτικοί στη Ρώμη, τη Μαδρίτη και την Αθήνα πιέζονται από τους κατόχους χρεογράφων να αποδυναμώσουν την προστασία των εργαζόμενων και να απορρυθμίσουν περαιτέρω τις εγχώριες αγορές…
Υπάρχουν ελάχιστα εμπόδια. Η ανάδυση μια νέας παγκόσμιας αγοράς εργασίας έχει απογυμνώσει τα συνδικάτα σε όλο τον αναπτυγμένο κόσμο. Η πολιτική αριστερά, σερνόμενη προς τα δεξιά από την εποχή της σφαγής της ελεύθερης αγοράς της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Ρόναλντ Ρήγκαν, δεν έχει επινοήσει μια αξιόπιστη εναλλακτική πορεία. «Σχεδόν όλα τα προοδευτικά ή αριστερά κόμματα συνέβαλαν σε κάποιο βαθμό στην άνοδο των χρηματοπιστωτικών αγορών, και την υποβάθμιση των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, προκειμένου να αποδείξουν ότι ήταν ικανά για μεταρρύθμιση, σημειώνει ο Rancière. Από αυτό προκύπτει μια τρομακτική πιθανότητα: ότι ο Μαρξ όχι μόνο διέγνωσε τις ατέλειες του καπιταλισμού, αλλά, επίσης, το αποτέλεσμα αυτών των ατελειών. Αν οι πολιτικοί δεν ανακαλύψουν νέες μεθόδους για την εξασφάλιση μιας νέας οικονομικής ευκαιρίας, οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο μπορεί απλώς να ενωθούν. Ο Μαρξ μπορεί ακόμα να πάρει την εκδίκησή του.
Πηγή: http://business.time.com
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΕΛΩΝ ΛΥΚΟΒΡΥΣΗΣ - ΠΕΥΚΗΣ 